انقلاب شوم

این ویدیو، تحلیلی کمابیش انتقادی در بابِ دورانِ محمدرضا شاه و البته حکومتِ اسلامی است. ابتدا به نقشِ تاریخیِ روحانیتِ شیعه در سرکوبِ دگراندیشان پرداخته می‌شود و نمونه‌وار ماجرای کشتارِ بابیان از زبانِ هما ناطق (1) و نیز ماجرای قتلِ احمدِ کسروی و حکمِ قتلِ محمدعلی جمالزاده بیان می‌گردد. سپس دورانِ سلطنتِ پهلویِ دوم و سیاست‌های شاه بازخوانی می‌شود؛ اینکه روندِ ناگهانیِ صنعتی شدنِ کشور و مهاجرتِ کشاورزان به حاشیه‌ی شهرها پیشاپیش ساماندهیِ پیاده‌نظامِ انقلابِ اسلامی (پیش از سربرآوردنِ خمینی) توسطِ خودِ شاه بود؛ فرودستانی که با آرزوی دست یافتن به زرق و برقِ زندگیِ شهری نصیبی جز حلبی‌آبادهای پیرامونِ پایتخت نیافتند و از نزدیک شاهدِ تفاوتِ طبقاتیِ خود و شهرنشینان شدند.
بحثِ سرکوبِ مخالفان و شکنجه و اعدامِ آنان در دورانِ شاه نیز مسئله‌ی درازدامنی ست که در اینجا با تاکیدِ کمابیش معناداری بر سرنوشتِ مخالفانِ چپ‌گرای محمدرضا شاه موردِ اشاره قرار می‌گیرد.
آنچه در این ویدیو در تحلیلِ دورانِ پهلویِ پسر نادیده گرفته شده همانا سکولاریزمِ نیم‌بند (به‌همراه لاس‌زدن‌های گاه و بی‌گاه با دم و دستگاهِ روحانیت) و تاثیرِ همین سکولاریزمِ دست و پا شکسته‌ی آریامهر در بالیدنِ فرهنگ و هنرِ دهه‌ی چهل است. چه‌بسا اگر محمدرضا شاه این سکولاریزم را بنیانی استوار می‌بخشید و به‌جای تاسیسِ سازمانی خودمختار همچون ساواک به‌مثابه‌ی سایه‌ی وحشتِ مردم و حتی دولتمردان (2)، از استبدادِ سیاسی و خیال‌بافی‌های بلندپروازانه دست برمی‌داشت اکنون تاریخِ ایران‌زمین به‌گونه‌ای دیگر ورق خورده بود. (3)
سخنانِ اسماعیلِ خویی و تحلیلِ او از تفاوتِ سانسور در دورانِ پهلوی و خمینی نکاتِ خوب و تامل‌برانگیزی دارد؛ اینکه سانسورِ شاه بوروکراتیک بود و سانسورِ خمینی ایدئولوژیک. ماجرای «نمادها» و کارکردِ کامیابِ آنها در جهتِ کم کردنِ بارِ سانسورِ شاهنشاهی و ناکامیِ این امر در مواجهه با سانسورِ خمینیستی نیز؛ سانسورچیانِ امروزین بخشی از همان مردمی بودند که در دورانِ پهلوی نمادهای نویسندگانِ آن روزگار را دریافته بودند و اساساً روشنفکران این نمادها را با پیش‌فرضِ نفهمیدنِ کارمندانِ شاه و فهمیدنِ توده‌ی مردم برگزیده بودند؛ دستِ نمادهای نویسندگان برای توده‌های دیروز و حاکمانِ امروز رو شده بود و از همین رو سانسورِ خمینی به‌مراتب گسترده‌تر و کامیاب‌تر از نمونه‌ی شاهنشاهیِ آن بود.
فیلمِ سیزده ثانیه‌ایِ رودی کارل، شومنِ تلوزیونِ آلمان، و عروسکِ خمینی‌اش با آن هیأتِ درنده‌خو در نوعِ خود کاری بی‌نظیر است!
فرازِ خودسوزیِ نیوشا فرهی در اعتراض به حضورِ علیِ خامنه‌ای در سازمانِ ملل بسیار تلخ و تکان‌دهنده بود!
مراسمِ خاکسپاریِ ساعدی اما حسِ غریبی از غربت و تنهایی به‌همراه داشت!
چه‌بسا گوینده در این گفته بر حق باشد که نخستین گام در جهتِ سرکوبِ آزادیِ بیان، ماجرای سخنِ موذیانه‌ی امامِ امت در موردِ روزنامه‌ی «آیندگان» بود. نخواندنِ خمینی همان و خواندنِ امتش تکلیفِ خود را از این سخن همان!
رضا مرزبان می‌گوید که روزنامه‌نگاران از دورانِ قاجار تا کنون بیش‌ترین کشته را در دورانِ جمهوریِ اسلامی داده‌اند و پرویزِ اوصیا از پیش‌بینیِ همه‌جانبه‌ی سیستمِ کنترل و سرکوب در قانونِ مطبوعات مصوبِ 1364 سخن می‌گوید.
در این میان باید به داستانِ غم‌انگیزِ نمایشنامه‌نویسان و بزرگانِ عرصه‌ی تئاترِ ایران در رژیمِ اسلامی اشاره کرد:
عباسِ نعلبندیان در وطن خودکشی کرد.
غلامحسینِ ساعدی در غربت خودکشی کرد.
سعیدِ سلطان‌پور در وطن دستگیر و تیرباران شد.
اکبرِ رادی در گوشه‌ی خانه نمایشنامه‌هایش را با افسوسِ بی‌صحنه‌ماندن‌ِشان نگاشت.
و تنها یادگارِ این نسل، یعنی بهرامِ بیضایی، هجده سال ممنوع‌الصحنه شد.

در همین زمینه:
توصیفی خوب و البته با گرایشِ سلطنت‌طلبانه از روحیاتِ محمدرضا شاه و دستاوردهای پادشاهیِ او
محاکمه‌ی ژنرالِ ارتشِ شاهنشاهی مهدیِ رحیمی و سخنانِ آرام و منطقیِ او در برابرِ بی‌دادگاهِ اسلامی
مصاحبه با شیخ صادقِ خلخالی در آغازِ پیروزیِ انقلاب و پس از اعدام‌ها


(1) هما ناطق مدعی می‌شود که اولین دولتِ سکولارِ ایران با عمرِ دوازده سال، در دولتِ غیردینی و صوفیِ محمدشاه با صدارتِ حاج میرزا آغاسی تجلی یافته است. او به سندی (بیست آوریلِ 1840) اشاره می‌کند که محمدشاه در آن برابریِ همه‌ی ادیانِ ایران را اعلام می‌کند و این اولین اعتراضِ روحانیتِ شیعه و احساسِ خطرِ آن نسبت به موقعیت و امتیازهای خود است. او جنبشِ بابیان را بیش‌تر یک جنبشِ لائیک، اصلاح‌طلب و کمابیش سوسیالیستی می‌داند تا مذهبی؛ جنبشی که با سقوطِ حکومتِ محمدشاه و برآمدنِ ناصرالدین شاه و صدارتِ میرزا آقا خان، توسطِ دسیسه‌ی مشترکِ دولتِ روس، انگلیس، ایران و البته همدستیِ روحانیتِ شیعه سرکوب می‌گردد. به‌گمانِ ایشان، ماجرای کشتارِ بابیان اولین نمونه‌ی فتوای شرعی بر قتلِ دگراندیشان در تاریخِ معاصرِ ایران است.
(2) نمونه‌ای تاسف‌انگیز از وحشی‌گریِ ساواک را در این سخنان بخوانید:
«شرح واقعه‌ای که در يکی از جرايد خارجی منتشر شد نمايشگر اجحافاتی است که به ما می‌شد: مرد جوانی همراه نامزدش به يکی از مغازه‌های شيک تهران می‌رود که هديه‌ای بخرد. معاون نصيری، يعنی رئيس بخش شکنجه هم سر می‌رسد و می‌خواهد که قبل از ديگران به کار او برسند. مرد جوان به او تذکر می‌دهد که نوبت او نيست و از او می‌خواهد که منتظر بماند. به‌جای دادن جوابی معقول، شکنجه‌گر ساواک در مقابل همه مشتريان به مرد جوان دستور می‌دهد که از مغازه خارج شود و وقتی که جوان نمی‌پذيرد هفت‌تيرش را می‌کشد و او را می‌کشد. و اما بعد چه پيش می‌آيد؟ پليس به محل واقعه می‌آيد و گزارشش را تهيه می‌کند و کار به دادگستری حواله می‌شود. ولی فردای آن روز، ساواک کاخ دادگستری را محاصره می‌کند و پرونده را می‌سوزاند. هيچ کس هم پس از آن مزاحم قاتل نمی‌شود. وقتی از اين حوادث با کسانی که بی‌هيچ قيد و شرط از اعليحضرت طرفداری می‌کنند صحبت می‌شود می‌گويند: پادشاه اين چيزها را نمی‌خواست، خودش هم با اين اعمال مخالف بود. اگر پادشاه، پادشاه مشروطه می‌بود، در حقيقت هيچ‌کس درباره اين قضايا حق اعتراض به او را نمی‌داشت. ولی از لحظه‌ای که او تصميم به حکومت کردن گرفت و استبداد پيشه کرد، بايد عدالت را هم خود اجرا می‌کرد و جوابگوی اين اعمال نيز می‌شد...» (رجوع کنید به فصلِ «ساواک فراتر از دولت» از کتابِ «یکرنگی» نوشته‌ی شاهپورِ بختیار، ترجمه‌ی مهشیدِ امیرشاهی.)
(3) یکی از احمقانه‌ترین و عوام‌فریبانه‌ترین شگردهای طرفدارانِ پرتعصبِ رژیمِ پهلوی آن است که جلال و شکوهِ چشم‌پوشی‌ناپذیرِِ پادشاهی را در برابرِ حقارت و نکبتِ انکارناپذیرِ ولایتِ فقیه قرار می‌دهند یا آزادی‌های اجتماعیِ البته ارزشمندِ زمانِ شاه را با سرکوبِ البته ناحقِ این آزادی‌ها در زمانِ خمینی قیاس می‌کنند، وانگهی از این راه نتیجه‌ای می‌گیرند که به شعبده می‌ماند: «چون خمینی ایران را به گه کشید پس شاه بر حق بود.» اما این سخن از حقیقتی عزیمت می‌کند تا سپس دروغی را راست بنمایاند.

پس‌نوشتِ اول:
به یاد آوردم که نگاهِ جانبدارانه‌ی این ویدیو در تحلیلِ دورانِ شاه و خمینی از جمله نسبت به سکوت در ترورِ وحشیانه‌ی کسی چون فریدونِ فرخ‌زاد، آن شاعرِ خوش‌صدای فرهیخته، نیز نمود دارد. چه‌بسا گرایشِ او به پادشاهیِ پهلوی سببِ این بی‌تفاوتی در ذکرِ نامش به‌عنوانِ نمونه‌ی رذالتِ جمهوریِ اسلامی در حذفِ فیزیکیِ حتی مخالفانِ ساکن در غربت باشد.
پس‌نوشتِ دوم:
این ویدیو چنانکه از ساختِ هنرمندانه‌اش پیدا بود، کارِ یک هنرمند است؛ رضا علامه‌زاده.
بر خلافِ پس‌نوشتِ پیشین، باید بگویم که او در ویدیوی دیگری متعهدانه به ترورِ وحشیانه‌ی فریدونِ فرخ‌زاد نیز پرداخته است و نبودِ یادِ او در «شبِ پس از انقلاب» نمی‌توانست شاهدی بر نگاهِ جانبدارانه‌ی سازنده باشد چرا که اکنون دیگر باور دارم او هیچ جانبداری در تحلیلِ این دو دوران ندارد. گرچه نمی‌توان این را نپذیرفت که به‌روشنی گرایشش به‌سوی نهضتِ محمد مصدق و طبعاً مخالفت با رژیمِ شاه است.