درباره‌ی پروژه معنویت - بخش دوم

جمعه، 27 تير، 1382

بعد از حدود ۳ ماه سر تو کتاب داشتن، اومدم تهران.

راستی! آدرس "e-mail" من تغيير کرد: amirmoosavi@hotmail.com لطف کنيد به آدرس قبلی نامه نفرستيد.

"معنويت" مصطفي ملکيان، يک جور جمع ميان فلسفه و عرفان است.

به‌تعبيری عقلانيتي که او مطرح می‌کنه، يک نوع معنويت است و معنويت او هم به غايت عقلانی هست.

ملکيان، عقلانيت "مدرنيسم" را ناقص می‌دونه. از نظر او ما فقط و فقط با ادله سر و کار داريم و هرگز از ضعف يا فقدان دليل، نمی‌توان به نادرستي مدعا حکم کرد و البته هيچ توجيهی برای التزام به يک مدعای بدون دليل هم وجود ندارد (حتي اگر باور به "معاد"باشد).

اما اينگونه هم نيست که به هر آنچه باور نياورديم، به انکارش بپردازيم. در واقع از نظر او موضع ما در مورد باورهائی که راه تحقيق در آنها به روی انسان بسته است (مانند متافيزيک سنگين اديان )، تنها سکوت و "لا ادري" می‌باشد.

مهم در اين پروژه آن است که ناکارآمدی "دين" در جهان معاصر [بطوری که ديگر نمی‌تواند آنگونه که به انسان سنتي آرامش می‌داد به انسان امروزی هم آرامش بدهد] از پيش‌فرض‌های مبنائی آن می‌باشد.

به‌تعبير بهتر، ملکيان پذيرفته است که دين در دنيای مدرن، کارائی خودش رو از دست داده و الا هيچ ضرورتی براي طرح "پروژه معنويت" پيش نمی‌آمد.

برای همين بود که من گفتم اگر "تئوری تکامل معرفت دينی" عبدالکريم سروش غيرقابل دفاع باشه، راه برای طرح پروژه ملکيان باز می‌شود.

چون هدف در تئوری "قبض و بسط" بازگرداندن کارائی از دست‌رفته‌ی دين به آن و سازگار نمودن دين با يافته‌های دوران جديد می‌باشد. کافي است به اين نکته توجه کنيد که دکتر سروش دائم مدعی آن است که می‌خواهد قوت و عظمت از دست‌رفته دين را به آن بازگرداند، اما ملکيان صريحا می‌گويد که معنويت او چيزي مغاير (و نه لزوما متضاد) با دين است. دکتر سروش از دغدغه‌ی دين داشتن دم می‌زند، اما ملکيان صريحا می‌گويد که دغدغه‌ی حقيقت دارد نه دين.

البته ناگفته نماند که دين در روندی که سروش طرح می‌کند به‌نوعی استحاله می‌شود و رنگ دنيای مدرن را به خود می‌گيرد.

نقطه‌ی افتراق جدی اين دو متفکر در آن است که سروش به جمع ميان دين و مدرنيسم باور دارد اما ملکيان معتقد است که "دين" هرگز با "مدرنيسم" قابل جمع نمی‌باشد.

در هر صورت به‌نظر من راهی که ملکيان مطرح می‌کنه هم وضوح و صراحت بيش‌تری داره و هم قابل‌دفاع‌تر می‌باشد.

برای اينکه راجع به ديدگاه‌های ملکيان در اين باب اطلاعات بيش‌تری بدست آوريد، می‎‌توانيد به دو اثر زير مراجعه کنيد:

۱. راهی به رهائی ( جستارهائی در معنويت و عقلانيت ) : نشر نگاه معاصر

۲. سنت و سکولاريزم : انتشارات صراط